NON KÈK ANSYEN PREZIDAN NAN ESPRESYON POPILÈ AN Ayiti

Premye pati

Pandan tout istwa peyi Hayti, evenman politik yo ak konpòtman ChèfLeta yo souvan bay lang
kreyòl haytien an okazyon pou nouri tèt li. Se konsa, nou pral wè kijan non yon kèk prezidan
rive chita nan yon bann espresyon, fraz oubyen divès fòm langaj popilè.

Yon lòt bò, nou remake, malgre 29 lane pouvwa diktati kriminèl François DUVALIER ak
pitit gason li, Jean-Claude DUVALIER, nou pa rive jwenn espresyon popilè ki fè referans ak
non yo. Sa ki dwe koz sa?

Nan premye pati travay sa, n ap pataje 5 espresyon ki pote non plizyè ansyen ChèfLeta:

1.«Tankou mèt Jean Jacques». Degaje w tankou Mèt Jean Jacques pou remèt mwen jwenn
liv mwen. Oubyen «M ap debouye m tankou Mèt Jean Jacques pou mwen fini etid la. (Sa vle
di, degaje w jan w kanpab. Fè tout kalite jefò. «Tankou mèt Jean Jacques». Pwobableman,
espresyon sa fè referans ak bwavou / eworis epi detèminasyon Jean Jacques DESSALINES ki
deplwaye tout kalite estrateji pou fè Hayti vin lib);

2.«Nou pa konn ki mò ki touye Lanperè» (depi asasina premye ChèfLeta nasyon an,

Lajistis rete bèbè sou kesyon sa. Pa menm gen yon ankèt alewè pou idantifye otè entèlèktyèl

krim sila. Nan sans sa, peyi toujou pa konnen ki mò ki touye Lanperè. Se nan sans yo pa

konnen poukisa, ki moun, pou ki rezon malfektè yo ta touye Lanperè. Men sa ki enteresan la,

se kapasite lang kreyòl la genyen pou fè li fè s. Gade byen: nou pa konnen ki Mò ki touye

lanmerè. Mo Mò a pran fòm swa yon non ki poze aksyon oubyen yon kalifikatif pou konnen

ki jan de mò, ki konplo, elatriye.

3.«Vwala Magloire». Gen kote yo di: «Voilà Magloire qui n’est Eugène.» Nou pa konnen
anpil koze sou espresyon sa. Sofke, kòm nou konnen ansyen prezidan Paul Eugène
MAGLOIRE te renmen pran plezi li anpil… e se yon prezidan ki te chèlbè anpi tou, n ap
mande èske se pa la espresyon sa soti?

4.«Lescot, nan fiftiwann ou». Espresyon pran chè nan ane 1940 yo. Ansyen prezidan Élie
Léocardie LESCOT(1941-1946) te pete kòken pou fè konnen mandan li ap bout 1951. E, an
bon mètdam, mouche LESCOT te mennen tout kalite mannèv pou rete sou pouvwa. Ebyen,
pèp la pran lari pou di LESCOT kòm ou di w ap kite pouvwa an 51 ebyen se nan fiftiwann ou
n ap lage. Men kijan espresyon sa pran nesans…

5.«Mwen pa gen 5 kòb Lescot». «Mwen pa gen yon penich Lescot» oubyen «mwen pa
gen 5 kòb Lescot» (nou pa gen anpil detay sou espresyon sa.) Sofke li klè, pèp la fè referans
la ankò ak ansyen prezidan Élie Léocardie LESCOT. Kòm nan sou prezidan LESCOT peyi a
te sou lagraba sou kesyon finans ak ekonomi, èske espresyon sa pa ta marande ak reyalite sa?
N ap fè rechèch rèdsèch sou kesyon sila.

Iléus PAPILLON
Observatoire Patrimoine (OBPA) – observatoirepatrimoine.ht@gmail.com